Czosnek niedźwiedzi – roślina jadalna i lecznicza znana już od około pięciu tysięcy lat, nadal jednak w naszym kraju niedoceniana, względnie mało znana. Występuje w wilgotnych lasach liściastych na południu Polski w Sudetach, Karpatach i Pogórzu oraz we wschodnich rejonach kraju, gdzie jest rośliną pospolitą, częściowo objętą ochroną gatunkową. Dziko rosnący czosnek niedźwiedzi spotykamy w Rosji i na Ukrainie oraz dużej części Europy, w Turcji, a także w Chinach, gdzie uchodzi nie tylko, jako doskonała przyprawa do wszelkich potraw, ale posiada ponoć właściwości afrodyzjaku. Cieszy się obecnie niezwykłą popularnością w Niemczech, Szwajcarii i Austrii.

Można go hodować także w przydomowych ogródkach, na rabatach ocienionych drzewami, czy nawet w domu na parapecie w doniczce. Spokrewniony z czosnkiem pospolitym, z powodzeniem go zastępuje, a dodatkowo przewyższa walorami i składem. Od wieków jest traktowany, jako antidotum na różne dolegliwości oraz prawdziwa bomba witaminowa. Czosnek niedźwiedzi zawiera witaminę A i C oraz dobrze przyswajalne żelazo (ma go 30% więcej niż czosnek pospolity), a także flawonoidy, saponiny, bogaty zestaw enzymów i aminokwasów, mangan oraz związki o działaniu antybiotycznym. Czosnek niedźwiedzi posiada siedem razy więcej aktywnych związków siarki niż gatunek pospolity. Jest od niego za to delikatniejszy i mniej drażniący, czyli może być alternatywą dla osób nielubiących czosnku w ząbkach.

Ma silne działanie bakteriobójcze, uznawany za wyjątkowo skuteczny lek przeciwko przeziębieniom, obniża ciśnienie krwi, korzystnie działa na serce, zapobiega nowotworom złośliwym, miażdżycy, pobudza wydzielanie soku żołądkowego i żółci. Jego silne działanie bakteriobójcze szczególnie przydatne jest przy leczeniu chorób górnych dróg oddechowych, przy tym dodatkowo oprócz zabijania bakterii pobudza wydzielanie śluzu w oskrzelach, powoduje odtrucie i wydalanie z organizmu metali ciężkich, pestycydów, herbicydów, jak i wszelkich związków toksycznych. Należy do najbardziej skutecznych roślin, zwalczająca choroby nowotworowe za sprawą adenozyny. Ma działanie naturalnego antybiotyku, lideruje w zwalczaniu bakterii chorobotwórczych i do tego niszczy groźnego drożdżaka zatruwającego organizm. Jest także bardzo skuteczną bronią przeciw pasożytom układu pokarmowego: owsikom, glistom czy nawet tasiemcom. Czosnkowi niedźwiedziemu przypisuje się dodatkowo właściwości lecznicze, pozwalające zachować doskonałą pamięć, zapobiega zwapnieniu tętnic, usuwa dolegliwości sercowe, zawroty głowy, duszności, oczyszcza krew, działa korzystnie na żołądek i jelita lecząc ostre biegunki, wzdęcia, kolki i zaparcia, rozpuszcza flegmę oraz sprawdza się w leczeniu stanów zapalnych skóry, trudno gojących się ran, na wypryski i krosty. Stosuje się również przy gruźlicy oraz obrzękach płuc, oraz przy schorzeniach naczyń wieńcowych. Wykorzystywany jest również do regeneracji flory bakteryjnej jelit po kuracjach antybiotykowych.

Czosnek ten wykorzystywany jest przede wszystkim w ziołolecznictwie. Medycyna akademicka podchodzi do tematu czosnku z pewną rezerwą, bowiem nie ma szczegółowych badań, a tym samym pełnych wyników, potwierdzających wszystkie jego zalety i zastosowanie farmakologiczne. Dlatego w przypadku leczenia czosnkiem niedźwiedzim, zawsze warto zasięgnąć porady lekarza…

Ten prawdziwy cud natury jest nowalijką, która pojawia się już w marcu, jednak pełen rozkwit następuje w kwietniu i maju. Jest bardzo wytrzymały na zmiany temperatury, charakterystyczne dla okresu wiosennego, jednak po zerwaniu należy go szybko spożyć, względnie zasuszyć lub ewentualnie zamrozić. Najsmaczniejszą i najzdrowszą częścią rośliny są jej charakterystyczne lancetowate liście. Najlepiej zbierać je w kwietniu i maju, ponieważ później stają się łykowate. Natomiast nie należy spożywać białych kwiatów, które zawierają szkodliwe substancje. Liście czosnku niedźwiedziego zalecane są, jako składnik wiosennych zup, sosów, można je też dodawać do sałatek i kisić oraz marynować w oliwie, nadaje się doskonale, jako posypka do kanapek, zapiekanek, doskonałe uzupełnienie twarożku, a także warto używać do potraw z wieprzowiny, baraniny, drobiu, dziczyzny i ryb. W postaci suszonej doskonale wzbogaca aromat i smak kiełbas, szynek czy pasztetów. Ze świeżego czosnku niedźwiedziego przygotowuje się także nalewkę, dzięki której można uporać się z wieloma dolegliwościami, związanymi z przeziębieniami albo chorobami układu krążenia. W przypadku dodawania czosnku do potraw w czasie gotowania to musimy pamiętać, że należy dodawać najlepiej pod koniec gotowania, ponieważ zbyt długa obróbka termiczna powoduje utratę wielu cennych składników obniżających walory lecznicze.

Uwaga: nie należy pomylić liści czosnku niedźwiedziego z liśćmi konwalii majowej, wzrastającej w tym samym czasie, do której są podobne, bowiem może to doprowadzić do zatrucia.

 Tekst i foto: Roman Szymański