Jednym z 18 fortów twierdzy Poznań, pobudowanych przez władze pruskie w latach 1876-90 jest Fort VII Colomb. Już w październiku 1939 r. władze hitlerowskie wybrały ten obiekt, by zorganizować w nim pierwszy obóz koncentracyjny na ziemiach polskich (Konzentrationslager Fort VII Posen).

Na terenie obozu poniosło śmierć ok. 20 tysięcy Wielkopolan. Więzieni w nim  byli rozstrzeliwani, torturowani, wieszani, zrzucani ze schodów lub umierali z powodu ciężkich warunków panujących w celach więziennych. Tu w Poznaniu, Niemcy już w 1939 roku, po raz pierwszy w Europie użyli gazu do mordowania ludności cywilnej. Oprócz Polaków, w obozie przebywali m.in. Anglicy, Francuzi, Jugosłowianie, Rosjanie, Ukraińcy i Niemcy.

Z reguły więziono jednocześnie ok. 2-2,5 tys. osób, przy 400-osobowej załodze strażniczej SS. Oficjalnie Fort VII był więzieniem i obozem przejściowym dla ludności cywilnej, w rzeczywistości jednak był przede wszystkim obozem zagłady. Fort VII zasłynął jako szczególne miejsce kaźni. Stosowano wobec więźniów bezwzględny terror w najbrutalniejszych formach. Do codzienności należały samosądy dokonywane przez załogę na więźniach. W opinii więźniów, którzy przeszli przez Fort VII i inne obozy koncentracyjne, ten uchodził za obóz, który bardzo trudno było przeżyć, m.in. ze względu na wysoki odsetek liczby strażników w stosunku do liczby więźniów – na 4-6 więźniów przypadał jeden strażnik, co dawało małe prawdopodobieństwo uniknięcia tortur i szykan.

Mordy i egzekucje odbywały się na dziedzińcu fortecznym, pod ceglanym murem, tzw. ścianą śmierci, na stokach wałów i w fosie. Miejscem masowego wieszania więźniów był  bunkier nr 58. W więzieniu było 27 cel męskich i 3 cele kobiece. Warunki bytowe były katastrofalne. Cele-kazamaty nie miały okien i żadnych sprzętów, kamienne, zimne i nisko sklepione. Więźniowie spali na betonowej posadzce, bez przykrycia. Zagęszczenie powodowało, że musieli spać na zmianę. Mnożyło się robactwo i rozwijały choroby, zwłaszcza świerzb. Wielu więźniów Fortu VII poniosło też śmierć w innych obozach III Rzeszy. Wiadomo, że w Forcie wybuchły dwie duże epidemie tyfusu, w wyniku których każdorazowo zginęło około 80% przebywających tam wówczas więźniów.

Obecnie na wydzielonym skrawku Fortu VII znajduje się Muzeum Martyrologii Wielkopolan, które jest dziś oddziałem Wielkopolskiego Muzeum Walk Niepodległościowych.

Muzeum dokumentuje martyrologię Wielkopolan w czasie okupacji hitlerowskiej. Gromadzi wszelkiego rodzaju eksponaty z tego zakresu. Posiada bogaty zbiór korespondencji obozowej, rysunki, fotografie, dokumenty osobiste więźniów, dokumenty wystawiane przez niemieckie władze okupacyjne oraz przedmioty codziennego użytku: medaliony z chleba, portfele, słowniczki, różańce. Archiwizuje relacje więźniów oraz tworzy kartoteki osobowe, zawierające opis losów osób, które znalazły się w Forcie VII. Kartoteki – około 5000 – w dużej części z fotografiami więźniów, stanowią ważne źródło historyczne.

Tekst i foto: Roman Szymański