O zwyrodnieniu siatkówki związanym z wiekiem (AMD) rozmawiamy z prof. nadzw. dr hab. n. med. Andrzejem Grzybowskim, specjalistą z zakresu okulistyki

AMD – co to właściwie oznacza?
- AMD jest to skrót od angielskiej nazwy Age-related Macular Degeneration – czyli zwyrodnienie plamki związane z wiekiem. Charakterystyczne dla tej choroby jest to, że występuje u osób starszych i jest niewątpliwie związana ze starzeniem się organizmu. Najbardziej narażone są osoby po 60. roku życia, ale im wyższy wiek tym prawdopodobieństwo zachorowanie jest wyższe.

Jak przebiega choroba?
- Przy AMD pierwsze zmiany są bardzo dyskretne, które mogą nie wpływać na jakość naszego widzenia, natomiast będą widoczne na dnie oka, gdzie będą pojawiały się tzw. druzy, czyli nagromadzenie materiału pozakomórkowego w obrębie siatkówki i pod nią. Choroba może postępować inaczej w zależności od tego, jaką formę przyjmie. AMD może występować w dwóch postaciach suchej i wysiękowej (mokrej). O ile postać sucha postępuje bardzo powoli i zmiany, które pojawiają się w siatkówce, przez wiele lat mogą nie dawać żadnego odzwierciedlenia w ostrości widzenia, o tyle w postaci wysiękowej dynamika postępu choroby jest bardzo szybka. Niestety zwykle w ciągu kilku miesięcy dochodzi do pogorszenia zmian na siatkówce oraz w jakości widzenia. W przypadkach nieleczonych postaci wysiękowej może dojść do całkowitej utraty wzroku.

Czy wstępują jakieś objawy choroby?
- Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem (AMD) powoduje przede wszystkim pogorszenie ostrości wzroku – czyli pogorszenie widzenia zarówno do bliży, jak i do dali, którego nie da się skorygować okularami. Musimy pamiętać o tym, że w starszym wieku – powyżej 50 roku życia, wszyscy ludzie tracą zdolność do akomodacji – czyli widzenia z bliska i dlatego potrzebują okularów. Przy AMD pomimo zastosowania najlepszej korekcji do dali, lub do bliży – jakość widzenia nie poprawia się.
Jednym z objawów, który może wskazywać na AMD jest występowania plamy – tzw. mroczka w centrum pola widzenia. Plama ta początkowo może przeszkadzać w widzeniu, ale widzenie przez nią jest możliwe. Jednak wraz z rozwojem choroby, stan widzenia pogarsza się i pole widzenia może być coraz bardziej zamazane, a w kolejnym okresie całkowicie nieprzezierna – czyli, nic przez nią nie będziemy widzieć. Problemem w stwierdzeniu pogorszenia widzenia jest fakt, iż zwykle dotyczy ono w większym stopniu jednego oka podczas, gdy drugie widzi jeszcze całkiem dobrze.

Wynika z tego, ze profilaktyka jest zatem niezbędna.
- Wczesne wykrycie AMD ma niewątpliwie duże znaczenie w obu przypadkach, chociażby po to, aby rozpoznać, czy jest to sucha, czy wysiękowa postać AMD i zaplanować leczenie. Co do profilaktyki jest to sprawa dosyć trudna. Na niektóre czynniki ryzyka nie mamy wpływu, w tym takie jak wiek oraz czynniki genetyczne, choć nie ma prostego systemu dziedziczenia tej choroby.
Są również czynniki, na które mamy wpływ. W tej grupie najważniejszym czynnikiem ryzyka jest palenie tytoniu. Zostało udowodnione, że osoby, które palą papierosy chorują trzy do czterech razy częściej niż osoby niepalące. Można powiedzieć, że na dzień dzisiejszy jest to najważniejsze przesłanie profilaktyczne – niepalenie papierosów. Oczywiście jest wiele innych powodów, żeby nie palić, ale warto wiedzieć, że palenie może również prowadzić do ślepoty.
Poza tym, trzeba powiedzieć, że nie ma jednego charakterystycznego  dla AMD czynnika ryzyka. Obecnie wiadomo, że  niektóre choroby, takie jak choroby układu krążenia, nadciśnienie, otyłość, miażdżyca mogą wpływać na zwiększone ryzyko wystąpienia AMD.

W takiej sytuacji, co możemy zrobić?
- Na pewno warto raz na kilka lat wykonać badanie okulistyczne takie profilaktyczne. Szczególnie w starszym wieku, które przy okazji pozwoli nam wykluczyć obecność również innych chorób, takich jak zaćmy lub  jaskry. Przyjmuje się, że powyżej 45 r.ż. u osób, które nie mają żadnych innych dolegliwości, są całkowicie zdrowe, nigdy nie chorowały na oczy takie badanie okulistyczne powinno być wykonane raz na 5 lat.
Okulista może przeprowadzić badania, które pomogą w diagnostyce AMD, takie jak OCT (optyczna koherentna tomografia), badanie dna oka oraz angiografia fluoresceinowa – badanie, które wymaga podania kontrastu do układu żylnego pacjenta. Wszystkie te badania dostarczają trochę innych informacji – można powiedzieć uzupełniających się i pozwalają w 99,9 % rozpoznać AMD. Ponadto okulista w samym badaniu okulistycznym ma okazję ocenić siatkówkę i ona może mu już sugerować pewne zmiany.
Ważne jest dla osób podejrzanych o AMD lub z już rozpoznanym AMD, aby samodzielnie kontrolować swój wzrok, wykonując na przykład  Test Amslera – ocenić jakoś widzenia każdego oka z osobna. Jeżeli dostrzeżemy w takim badaniu, że widzimy w jednym oku dużo gorzej to stanowi podstawę do skierowania się do okulisty celem wyjaśnienia tego problemu. Ważne jest żeby to badanie – samokontrola odbywało się w najlepiej dobranych okularach zarówno do dali jak i do bliży. Ponadto trzeba badanie wykonywać jednoocznie, to znaczy z jednym okiem zasłoniętym. Sprawdzamy czy widzenie jest prawidłowe, czy nic się nie rozmazuje, czy druk jest wyraźny. Cysto zdarza się tak, że kiedy lepsze oko widzi jeszcze całkiem dobrze, trudno nam dostrzec pogorszenie widzenia w oku słabszym. Bardzo często pacjenci w związku z tym zgłaszają się do lekarza bardzo późno, to znaczy, kiedy zmiany w oku słabszym są już mocno zaawansowane.

Jak wygląda leczenie AMD?
- Monitorowanie leczenia AMD stwarza szereg trudności, ponieważ choroba ma charakter przewlekły, długotrwały i na ten moment jest nieuleczalna. Obecnie nie ma skutecznego sposobu leczenia AMD. Leczenie ma na celu tymczasowe zahamowanie postępu choroby. W związku z tym bardzo ważne jest aby pacjenci, którzy mają rozpoznaną postać suchą, a tym bardziej postać wysiękową byli pod stałą kontrolą okulisty i mieli wykonywane wszystkie potrzebne badania monitorujące przebieg choroby, po to żeby wychwycić ewentualnie np. moment, kiedy postać sucha przekształca się w postać wysiękową, albo następuje pogorszenie przy wysiękowej postaci AMD.
Jeżeli chodzi o leczenie musimy wrócić do rozróżnienia dwóch postaci AMD. Jak już wcześniej powiedzieliśmy mamy dwie postacie AMD suchą i wysiękową. Postać sucha postępuje bardzo wolno, jedynym obecnie dostępnym sposobem leczenia a w zasadzie zahamowania progresji tej choroby jest stosowanie specjalnego zestawu witamin i mikroelementów. Leczenie postaci wysiękowej jest nieco bardziej skomplikowane i polega na podawaniu iniekcji doszklistkowych, czyli zastrzyków do wnętrza gałki ocznej preparatu anty-VEGF. Stwierdzono bowiem, że w postaci wysiękowej dochodzi do nadprodukcji substancji o nazwie VEGF (ang. vascular endothelial growth factor), czyli naczyniowopochodnego czynnika wzrostowego, do którego produkcji dochodzi w przypadkach niedotlenienia. Jego nagromadzenie skutkuje tworzeniem nowych naczyń krwionośnych, które niszczą siatkówkę i mogą krwawić, co dodatkowo pogarsza sytuację. Dodatkowo w ostatnich dziesięciu latach udowodniono, iż podawanie przeciwciał skierowanych przeciw VEGF hamuje rozwój wysiękowego AMD. Niestety zazwyczaj wymienione zastrzyki musza być powtarzane w stałych odstępach kilkumiesięcznych – praktycznie przez całe życie chorego. Istnieją różne schematy podawania zastrzyków preparatu anty-VEGF. Dotychczas stosowany w Polsce zakładał  trzy comiesięczne iniekcje początkowe tzw. wysycające, a następnie kolejne zastrzyki w przypadku pogorszenia widzenia bądź pogorszenia stanu siatkówki w badaniu OCT lub badaniu angiografii fluoresceinowej. Ten schemat postępowania określany jest jako postępowanie reaktywne tzn. kolejne podanie leku ma miejsce tylko wtedy, kiedy dojdzie do pogorszenia widzenia bądź parametrów morfologicznych tzn. uszkodzenia siatkówki, które są mierzone w wyżej podanych badaniach. Trzeba powiedzieć, że jedno opakowanie preparatu anty-VEGF kosztuje około 3-3,5 tys. zł. W związku z tym łatwo wyobrazić sobie, że roczny koszt terapii może osiągać nawet kilkanaście tysięcy zł. W przypadku wielu tysięcy pacjentów i wieloletnich terapii mówimy o nakładach wielu milionów złotych.

 Zadanie współfinansowane ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych 2014 – 2020.